Psychologiczne mechanizmy obronne to strategie, które mają nas chronić przed tym co trudne i bolesne. Mamy ich całe mnóstwo. Sami przed sobą, nieświadomie ukrywamy to, co jest dla nas nieprzyjemne. W ten sposób się chronimy, ale i odraczamy to, co należy przepracować. Najlepiej w psychoterapii.
Czym są mechanizmy obronne, jaką spełniają funkcję? Czy pomagają czy może zniekształcają nam obraz sytuacji? Czy w sposób szczególny odnoszą się do osób z syndromem DDA/DDD?
Mechanizmy obronne chronią nas przed odczuwaniem lęku.
Mechanizmy obronne to reakcje psychiczne w sytuacjach wywołujących poczucie lęku i osobistego zagrożenia, umożliwiające zmniejszenie lub eliminację tego uczucia.
Inaczej mówiąc to strategie stosowane w celu oddzielenia się od nieprzyjemnych wydarzeń, wspomnień lub myśli. Mają ukryć lub usunąć stresory wywołujące lęk. Są to sposoby redukowania napięcia. Niektóre z nich mają funkcję adaptacyjną.
Nie ma osoby, która nie używałaby mechanizmów obronnych, ponieważ zabezpieczają nas one przed doświadczaniem nieprzyjemnych informacji na nasz temat.
Pozwalają zmniejszyć siłę trudnych dla nas emocji, takich, które budzą w nas lęk, bez konieczności zmiany sytuacji, która je wywołuje. W efekcie może nastąpić zniekształcenie odbioru sytuacji.
Psychologiczne mechanizmy obronne mają dwojaką funkcję.
Z jednej strony są niezbędne dla utrzymania równowagi psychicznej, z drugiej, stosowane w sposób nadmiarowy i nieadekwatny – mogą być przyczyną trudności w naszym życiu.
Unikamy zagrażających informacji.
Psychologiczne mechanizmy obronne mają dwojaką funkcję – pomagają radzić sobie z napięciem, ale mogą spowodować, że automatyczna dostępność, a przez to atrakcyjność tych strategii, utrwali się i będziemy z nich korzystać coraz bardziej i częściej. To z kolei może narazić nas na zniekształcenie postrzeganej rzeczywistości, utrudnić nawiązywanie relacji czy ograniczyć eksplorację w życiu.
Mechanizmy obronne to strategie psychologiczne, które pomagają wyznaczyć dystans pomiędzy osobą, a niepożądanymi uczuciami, takimi jak na przykład poczucie winy czy wstyd. Mechanizmy obronne są normalną, naturalną częścią rozwoju psychologicznego. Idea mechanizmów obronnych wywodzi się z teorii psychoanalitycznej.
Mechanizmy obronne są nieświadome.
Teoria psychologicznych mechanizmów obronnych, po raz pierwszy zaproponowana przez Zygmunta Freuda, ewoluowała w czasie i mówi o tym, że mechanizmy obronne są nieświadome. Nie mamy nad nimi świadomej kontroli. W rzeczywistości większość ludzi je stosuje, nie zdając sobie z tego sprawy.
Ponieważ zagadnienia związane z osobami z syndromem DDA i DDD interesują nas najbardziej, skupimy się na mechanizmach obronnych na ich przykładzie.
Dorosłe Dzieci Alkoholików i Dorosłe Dzieci z rodzin Dysfunkcyjnych stosują mechanizmy obronne aby przetrwać.
TŁUMIENIE / ZAMROŻENIE – nieodczuwanie przyniesie więcej korzyści. Brak kontaktu, połączenia z emocjami, umiejętności ich nazwania, przezywania. Wiąże się z zaprzeczeniem i wyparciem. Dobrowolnie i świadomie tłumimy niepożądane uczucia ponieważ nie chcemy o nich myśleć. Tłumienie różni się od poprzednich mechanizmów tym, że przykre uczucia są wciąż dostępne, ale z wyboru są przez nas ignorowane, spychane, odroczone, przeniesione w czasie. Tłumienie to świadoma decyzja by zamienić nieprzyjemne myśli na bardziej znośne.
PROJEKCJA – przypisywanie innej osobie nieakceptowanych przez siebie uczuć, impulsów.
Przykład:
A. Dziecko nie rozumie, dlaczego nie-pijacy rodzic nie jest w stanie go ochronić.
B. Dziecko czując przez to agresję do swojego nie-pijącego rodzica, jest przekonane o jego agresji względem siebie.
C. Dzieje się tak ponieważ uświadomienie własnej agresji wywołuje lęk i jest zbyt bolesne. Dziecko nie jest w stanie zaakceptować swojej agresji do rodzica, więc projektuje / przenosi ją na siebie.
Przypisywanie innym wrogich zamiarów wobec siebie, po to by zredukować lęk, wzbudzony przez własne agresywne tendencje i by usprawiedliwiać wrogie wobec innych zachowanie. Rzutowanie, projektowanie własnych stanów wewnętrznych, pragnień, uczuć na świat zewnętrzny. Interpretowanie rzeczywistości zgodnie z własnymi, najczęściej nieświadomymi nastawieniami, emocjami, oczekiwaniami.
PRZENIESIENIE – skierowanie silnych, nieprzepracowanych emocji i frustracji, w stronę osoby lub przedmiotu, który nie wydaje się groźny.
W psychoterapii bardzo często mamy do czynienia z tymi dwoma mechanizmami – projekcji i przeniesienia. W procesie terapeutycznym szczególnie mocno uwidaczniają się one w relacji z członkami grupy, ale też z terapeutą. Wytwarza się wtedy specyficzna przestrzeń do przepracowania tzw. swoich projekcji i przeniesień. Dzieje się to po to aby zobaczyć i zrozumieć nasze zniekształcenia w postrzeganiu ludzi i świata. W procesie psychoterapeutycznym możliwe jest ich przeformułowanie tak, aby stały się korektywnym doświadczeniem.
ZAPRZECZENIE – odmowa przyjęcia trudnego wydarzenia przez naszą świadomość, po to abyśmy mogli stopniowo się z nim oswoić. Ucieczka w świat fantazji. Kreowanie świata bezpiecznego i niezagrażającego. Ucieczka od bólu psychicznego i fizycznego. Nie-widzenie zagrażającej rzeczywistości. Zaprzeczenie jest jednym z najczęstszych mechanizmów obronnych. Występuje, gdy odmawiamy zaakceptowania rzeczywistości, faktów takimi jakie są. Interpretujemy je w łagodniejszy dla nas sposób. Blokujemy w umyśle zdarzenia zewnętrzne lub okoliczności, aby odciąć wpływ emocji na nas. Unikamy rzeczywistości, przyjmujemy ją dla siebie inaczej niż otoczenie, ponieważ to ma nas właśnie ochronić. Mamy taki wewnętrzny filtr, który odrzuca to co jest dla nas zbyt trudne, nieprzyjemne, niewygodne. Jednak jest za to cena – jest to pozorne odroczenie sprawy ponieważ te bolesne emocje wrócą do nas i trzeba będzie się nimi kiedyś zająć.
WYPARCIE – nieświadome ukrycie bolesnych wspomnień czy myśli, w nadziei, że znikną lub całkowicie o nich zapomnimy. Jest to mechanizm obronny kiedy bolesne uczucia są początkowo uświadomione, a następnie zapomniane, ale nadal przechowywane w nieświadomości. Wyparcie może występować w postaci chwilowych luk w pamięci lub w przypadku bardzo bolesnych doświadczeń, całkowitej niepamięci. Nie oznacza to jednak, że wspomnienia znikają całkowicie. One są, tylko głęboko schowane, do wydobycia w psychoterapii.
RACJONALIZACJA – dziecko szuka zewnętrznego uzasadnienia krzywdzącego traktowania przez rodziców. ‘To okoliczności, a nie bezpośrednio rodzic spowodował tą trudną sytuację’. Tłumaczenie niepożądanych zachowań za pomocą własnego zestawu „faktów”.
REGRESJA – powrót, ucieczka do wcześniejszej fazy rozwoju, powrót do zachowania, które było nagradzane lub zwracało uwagę rodziców, cieszyło się zainteresowaniem rodzica, kiedy dziecko miało poczucie, że rodzic o nie dba.
SUBLIMACJA – ten rodzaj mechanizmu obronnego jest uważany za strategię pozytywną. Jest jednym ze zdrowszych mechanizmów obronnych. To dlatego, że ludzie, którzy na nim polegają, wybierają przekierowanie silnych emocji lub uczuć na obiekt lub działanie, które jest odpowiednie i bezpieczne np. realizowanie pasji w muzyce, sztuce lub sporcie. Niechciane uczucia mogą też ulec sublimacji w zachowania altruistyczne. Możemy czerpać przyjemność z pomagania innym.
Istnieją jeszcze inne mechanizmy obronne np. – izolacja, reakcja upozorowana, kompensacja, humor.
Niektóre mechanizmy obronne są uważane za bardziej „dojrzałe”. Oznacza to, że korzystanie z nich może być bardziej zrównoważone. W dłuższej perspektywie mogą nie być szkodliwe dla zdrowia psychicznego. Dwie takie „dojrzałe” strategie to sublimacja i intelektualizacja. Inne mechanizmy obronne są mniej dojrzałe, a długotrwałe ich stosowanie, może prowadzić do problemów emocjonalnych.
Mechanizmy obronne są normalne i naturalne. U jednych osób nie wywołają one długoterminowych komplikacji, ale u innych mogą pojawić się trudności emocjonalne w wyniku nieprzepracowania emocji, względem których zostały zastosowane.
Czy mechanizmy obronne to rodzaj samooszukiwania się?
Może być tak, że używamy ich do ukrywania naszych emocji, z którymi sobie nie radzimy. Jednak odbywa się to głównie na poziomie nieświadomym. Nie zawsze zdajemy sobie sprawę ze sposobu, w jaki reagujemy. Nie oznacza to jednak, że nie możemy modyfikować ani zmieniać zachowań.
Psychoterapeuta może pomóc w rozpoznaniu najczęściej używanych mechanizmów obronnych i zając się tym, co zostało wyparte i zniekształcone.
Dzięki psychoterapii możesz stać się bardziej świadomym stosowanych przez siebie mechanizmów obronnych oraz pracować nad przesunięciem ich w stronę bardziej dojrzałych, zrównoważonych i korzystnych. Pomoże Ci to lepiej rozumieć siebie, pogłębi Twoją samoświadomość. Łatwiej będzie Ci stawić czoła sytuacjom, które powodują u Ciebie stres i napięcie emocjonalne.